Umberto Eco’nun okunmamışlar kütüphanesi: Okunmamış kitaplar neden okunmuş olanlardan daha değerlidir?

Lincoln Steffens, 1925 yılında yazdığı bir makalesinde şöyle demiş: “Dünyanın yanlış gitmesine neden olan ve bizi görmekten ve öğrenmekten alıkoyan şey bilgimizdir – emin olduğumuz şeylerdir.” Bu son derece doğru olsa da, en azından Platon’un ünlü Mağara Alegorisi’nden beri şunu biliyoruz: “çoğu insan sadece cehaletinden dolayı mutlu değildir, aynı zamanda bunu dile getiren herkese düşmandır.” Kim ne derse desin insan sonunda kendi küçük bilgisine sarılıyor diyebiliriz.

Lübnan asıllı Amerikalı akademisyen, istatistikçi ve denemeci Nassim Nicholas Taleb’in modern klasiği Siyah Kuğu: Olasılıksız Görünenin Etkisi isimli kitabının bir bölümünde araştırdığı şey budur; bu, bilinmeyen ve tahmin edilemeyen aykırı olayların aydınlatıcı bir araştırmasıdır. Derin değişim ve sınırlı bilgimize dayanarak bunlar için olay sonrası kolay açıklamalar üretme eğilimimiz.”

Taleb, efsanevi İtalyan yazar Umberto Eco’nun kitaplarla ve okumayla olan alışılmadık ilişkisini, bilgiyle en verimli ilişkinin bir örneği olarak kullanır:

Yazar Umberto Eco, ansiklopedik, anlayışlı ve sıkıcı olmayan küçük akademisyenler sınıfına aittir. Kendisi büyük bir kişisel kütüphanenin (otuz bin kitap içeren) sahibidir ve ziyaretçileri iki kategoriye ayırır: “Vay canına! Signore Professore Dottore Eco, ne güzel bir kütüphaneniz var! Bu kitaplardan kaçını okudun?” diye soruyor ve diğerleri – onlar çok küçük bir azınlık – özel kütüphanenin egoyu yükselten bir eklenti değil, bir araştırma aracı olduğunu anlıyorlar. Okunan kitaplar, okunmamış olanlardan çok daha az değerlidir. Kütüphane maddi imkanlarınız, ipotek oranlarınız ve şu anda zorlu olan emlak piyasasının koymanıza izin verdiği ölçüde bilmediğiniz şeyleri içermelidir. Yaşlandıkça daha fazla bilgi ve daha fazla kitap biriktireceksiniz ve raflardaki artan sayıda okunmamış kitap size tehditkar bir şekilde bakacaktır. Aslında ne kadar çok bilirseniz okunmamış kitapların sıraları da o kadar büyür. Okunmamış kitaplardan oluşan bu koleksiyona anti-kütüphane adını verelim.”

Eco o zamandan beri oluşturduğu hayali topraklar ansiklopedisinde insanlığın bilinen ve bilinmeyenle olan ilginç ilişkisine değindi. Bunun varlığı, hayal gücümüzün etkisiyle icat etmemiz gerekse bile, anlayışımızdaki boşlukları somut bilgi nesneleriyle doldurmaya yönelik zorlanan eğilimimizin bir başka belirtisidir. Taleb şunu ekliyor:

“Bilgimizi korunması ve savunulması gereken kişisel mülkiyet olarak ele alma eğilimindeyiz. Hiyerarşide yükselmemizi sağlayan bir ziynettir. Yani bilinene odaklanarak Eco’nun kütüphane hassasiyetini kırma eğilimi, zihinsel operasyonlarımıza kadar uzanan insani bir önyargıdır. İnsanlar, size çalışmadıkları veya deneyimlemedikleri şeyleri anlatan anti-özgeçmişlerle ortalıkta dolaşmazlar (bunu yapmak rakiplerinin işidir), ama yapsalar iyi olurdu. Nasıl ki kütüphane mantığını başaşağı etmemiz gerekiyorsa bilgiyi de başaşağı etmeye çalışacağız.”

Siyah Kuğu teorisinin bilmediğimiz şeylerin değerini hafife aldığımız ve bildiklerimizi biraz fazla ciddiye aldığımız için sürprizlerin olasılığını yanlış anlamamıza odaklandığını belirten Taleb, tangoda bilgili mükemmel dansçıyı tasavvur ediyor:

“Buna bilim karşıtı diyelim – okunmamış kitaplara odaklanan ve bilgisini bir hazine, hatta bir mülk, hatta özgüvenini artırma aracı olarak görmemeye çalışan biri – şüpheci bir ampirist.“

Bütünlüğüyle büyüleyici Siyah Kuğu’yu, kesinliğe takıntılı bir kültürde gizemle nasıl yaşanacağına dair astrofizikçi Marcelo Gleiser, cevaplanamaz soruların insan deneyimine nasıl şekil verdiğine dair filozof Hannah Arendt ve bilinmeyenin güzelliğine dair romancı Marilynne Robinson ile tamamlayın.

kaynaklar: 1, 2