2014 yapımı Roy Andersonn filmi İnsanları Seyreden Güvercin’i (En duva satt på en gren och funderade på tillvaron ) deneyimlediğimden beri bir kuş tarafından izlendiğime inanıyorum. Deneyimlediğim diyorum çünkü bu ilham verici yapımı yalnızca izlemek fiiliyle sınırlandıramam.
Kahir ekseriyet gibi ben de anlamsız işlerin yabancılaşmayla yoğrulmuş insanıyım. Yaşamın sonlu oluşunda takılıp onu anlamlı kılabilmek için namütenahi bir çabaya sevk edildiğimi hissederek ilerliyorum zamanda. Bilerek ya da bilmeyerek çıktığım bu arayış yolculuğu kimi vakitler fikrimin merkezinde yer buluyor. Varoluşçuluk evreninde hiçlik ve saçma arasında bir yerde durup gözlerimi hayatın olaylar silsilesine dikiyorum.
Tıpkı filmdeki güvercin gibi başka hayatlara müdahil olmaya müsaade etmeyecek mesafeden yaşamın anlam nehrinde debelenen karakterleri gözlemliyorum. Bir yanına Camus, diğer yanına Beckett’ı almış güvercinimin gözlerinin de benim üstümde olduğunu bilerek yapıyorum bunu. Sessizlik en büyük yardımcım oluyor.
Sıra dışı yönetmen Roy Andersonn’ın Living Trylogy’sinin (Yaşayanlar Üçlemesi) diğer iki parçası da yanı başımda duruyor; Cesar Vallejo’nun dizesiylebaşlayan ve insanlık hallerinin defolarını şiirsel bir yürüyüşle anlatan, 2000 yapımı “İkinci Kattan Şarkılar” (Sånger Från Andra Våningen) ve yaşadığını zannedenlerin yanılgısını ortaya koyan, 2007 yapımı “Siz Yaşayanlar” ( Du Levande). Defolarımı şiire öykünen sözlerle kapatıyorum. Ruhum yamadan geçilmiyor.
Sonlu hayatımın sonsuz saçmalığında sinema büyülü bir yol göstericiye dönüşüyor. Absürt filmlerin özgün hikâyelerinin dışında kalan, naturaya sızmış bir mizahı da var; izlediğimde beni sonsuz dallar üzerinde düşünmeye, kendini tanımlatmaya ve kendindeki anlamı bulmaya zorlayan, sonunda da yüzümde kekremsi ve acıklı bir tebessüm bırakan, zekâmı ters köşeye yatıran bir mizah.
İçtimai bariyerleri yıkma meselesini üstlenen, yaşamın doğasındaki anlamsızlıkla yüzleşme sağlayan, çoğu zaman amacını açıkça ortaya koymaktan kaçınan absürt sinemayı çok seviyorum. Roy Andersonn absürdü de nevi şahsına münhasırlığı ve taşıdığı komedi unsurlarıyla varoluşçu yanıma ses veriyor. Otoriterliği mizahi yöntemlerle alaşağı etmesiyle meşhur Doğu Avrupa absürt sinemasının bütünü yaratıcı saçmalık konusunda benzersiz çeşitliliğiyle bende müstesna bir yere sahip.
Sonluluğun farkına vardığım andan itibaren sonsuzdan ıraklaştım ve çeşitli varış noktaları, duraklar ürettim. Vesveseli hallerimin sebebi biraz da budur, çünkü her insan gibi sonsuzun parçası olma arzusuyla yanıp tutuşan yanımdan kurtulmakta başarısızım. Hiçliğe karışma korkusunu nispeten aştım ama vazgeçeceklerim beni endişelendirmeye devam ediyor.
Neyse ki sanat ve felsefe bu büyük endişemi bünyesine alıp estetik bir unsur haline getiriyor ya da içsel anlam bulma arayışımdaki çelişkiler yumağını çözecek uçları elime tutuşturuyor. Etrafımı saran sonsuz belirsizliğin umutsuzluğunu üzerimden alıyor.
Bilinçsizse hapsolduğumuz saçma ve sıradan hayatların sonsuz sayıda absürt ürettiğini gösteren popüler hikâyeler de var sinemanın uçsuz bucaksız dünyasında. Bunlardan biri çok bilinen bir roman uyarlaması olan Forrest Gump.
Winston Groom’un romanında başlangıçta amaçsız bir yaşam döngüsünde karakterize edilen Forrest’ın izleğinde ve saçmanın düzleminde bir anlam arayışına gireriz. “Tuhaf” ve sıra dışı Forrest, adeta sıradan olduğu için değerli görülen, sosyal normlarla donanmış yaşamları ters yüz etmek için vücuda gelmiştir. Sadece varlığıyla bile absürdün sınırlarını zorlayan bu başkahraman yaşam rutinlerine meydan okumak ve insanların nasıl yaşaması gerektiğini sorgulamak için kendi varlığı kullanır.
Groom’un hayatı değersiz kılan savaş olgusunu mizahın sağlam tentesi altında eleştirdiği eser saçma unsurunu da bu eleştiri üzerinden görünür kılar. Romanda ve defalarca izleyip deneyimlemekten sıkılmadığım film uyarlamasında türlü duruma karşı geliştirdiğim sakatlanmış bakışımı bertaraf etmek için güç bulurum. Sinemanın sonsuz cazibesinin sağaltıcı yanı mekanikleşmiş davranışlardan kurtulmamı kolaylaştırır.
Saçmaya düşkünlüğümü anlayan uyumsuzlarla çepeçevre kuşatılmış olmanın şansını hayat boyu tepe tepe kullandım. İçimde bulamadığım normali aramayı bıraktığımda saçma beni kucaklayıverdi.
Bu yazı yıllar yıllar önce yazdığım, hiç söylenmemiş bir şarkının demosunu bulmamla ortaya çıktı. Ben de şarkıyı yeniden kucakladım.
Normali bulamadım, aradım içimde
Doğuştan mı böyleyim?
Altyazı üstte bant
Anlaşılmamış eski bir film gibiyim…
dilek neşe açıker
