Hızlı moda çevre üzerinde büyük etkisi olan ucuz, şık, seri üretim kıyafetleri tanımlar. Bu giysiler uygun fiyatlı ve trend oldukları için alışveriş yapanlara hitap eder. Ancak bu kıyafetler uzun ömürlü değildir, modası çabuk geçer ve nispeten ucuz oldukları için de genellikle hızla atılıp çöpü boylayıp orada birikirler.
Çevresel sorunların kaynaklarından biri olmalarını yanı sıra hızlı moda giysiler birçok etik kaygıya da yol açar. Genellikle uzun saatler boyunca güvenli olmayan koşullarda çalışan ve tekstil üretiminde kullanılan zararlı kimyasallara maruz kalan düşük ücretli işçiler tarafından üretilirler.
Hızlı Modanın Tarihi
Örneğin 1960’lı yıllarda ortalama bir Amerikalı yetişkin her yıl 25 taneden az giysi satın alıyordu. Bu ortalama hane gelirinin %10’undan fazlasının giyim ve ayakkabıya harcanması demekti ve ABD’de satılan giysilerin yaklaşık %95’i de yerinde üretiliyordu.
1970’lerde işer değişmeye başladı. Çin’de, Asya’nın diğer yerlerinde ve Latin Amerika ülkelerinde devasa fabrikalar ve tekstil atölyeleri açıldı. Ucuz işgücü ve malzeme vaadiyle ucuz giysileri seri şekilde üretebiliyorlardı. 1980’lere gelindiğinde birkaç büyük Amerikan perakende mağazası üretim için dış kaynak kullanmaya başladı.
Hızlı Moda Nasıl Popüler Oldu
Giysiler artık ucuzdu ve tüketiciler daha fazlasını satın alabilir hale geldi. kalite ve dayanıklılığa verilen önemin yerini mevsimsel trendleri çevreleyen bir endüstri aldı. Günümüzde ortalama bir Amerikalı her yıl yaklaşık 70 parça giysi satın alırken bütçesinin %3,5’inden azını giysilere harcıyor ve ABD’de satılan giysilerin yalnızca yaklaşık %2’si ABD’de üretiliyor.
Tüketicilerin yeni ürünlere olan bu açlığı karşısında moda şirketleri kıyafetleri mevsimsel olarak (yılda dört kez) piyasaya sürmekten, bazen stoklarını her hafta yenileyen sık sık piyasaya sürme modeline geçtiler. Yaygın hızlı moda markaları arasında Shein, Zara, H&M, UNIQLO, Gap, Primark, Victoria’s Secret, Urban Outfitters, Boohoo, Pretty Little Thing, Missguided, Mango ve TopShop gibi birçok marka yer alıyor.
Hızlı Modanın Sorunları
Tüketiciler ucuz ve şık kıyafetlere sahip olmaktan hoşlansa da hızlı moda çevresel ve etik etkileri nedeniyle eleştiriliyor.
Tekstil Atıkları
Ucuz ve modaya uygun kıyafetleri atma olasılığımız daha pahalı ve zamansız parçalara göre daha yüksek. Bu şaşırtıcı değil, çünkü bir şeye ne kadar az para harcarsak ona daha az değer verme eğilimindeyiz. Çevre Koruma Ajansı’na (EPA) göre 2018 yılında 17 milyon ton tekstil atığı oluştu ve bunların yalnızca 2,5 milyon tonu geri dönüştürüldü. 1 Giysiler kağıt, cam ve hatta plastik gibi diğer malzemelerden çok daha düşük geri dönüşüm oranına sahip. Bunun nedeni kullanılan kısa elyaflı kumaşlar; bunlar daha ucuz ve ince olduklarından yeniden dokunamazlar.
Bir diğer sorun ise artık çok yaygınlaşan karışımlı kumaşlar. İngiltere’deki Loughborough Üniversitesi’nden araştırmacı Chetna Prajapati konu hakkında BBC’ye şunları söyledi: “Örneğin %100 pamuklu bir tişört, etiketler ve dikiş iplikleri gibi genellikle polyester benzeri başka bir malzemeden yapılan birçok başka bileşen içerir. Benzer şekilde sıradan bir kot pantolon genellikle elastan ve fermuarlar, düğmeler ve polyester dikiş ipliği gibi diğer bileşenlerle harmanlanmış pamuk ipliğinden yapılır ve çeşitli boyalar kullanılarak boyanır.” 2
Tüm bu bileşenleri uygun şekilde geri dönüşüm için ayırmak neredeyse imkansızdır ve bu mümkün olsa bile, gereken kalifiye işgücü saatleri önemli ve pahalı olacaktır.
Ortalama bir Amerikalı her yıl yaklaşık 32 kilogram giysi ve diğer tekstil ürünlerini çöpe atıyor ve ABD’de her saniye bir çöp kamyonu dolusu giysi çöp sahalarına atılıyor ya da yakılıyor. Ayrıca, neredeyse hiç giyilmeyen ya da geri dönüştürülmeyen giysiler yüzünden her yıl yaklaşık 500 milyar dolar kaybediliyor. 3
Karbon Emisyonları
Çöplüklerdeki atıkların büyük miktardaki giysinin yarattığı çevre sorunun yanı sıra hızlı modanın karbon emisyonları da çevre üzerinde etkiye sahiptir. Ellen MacArthur Vakfı’na göre moda endüstrisi her yıl küresel karbon emisyonlarının %10’undan sorumlu. 3 Bu, tüm uluslararası uçuşların ve deniz taşımacılığının toplamından daha fazla. Araştırmacılar eğer bu durum değişmezse 2050’ye kadar moda endüstrisinin dünyanın karbon bütçesinin dörtte birini tüketeceğini öngörüyor.
Karbon emisyonları fabrikalardan perakende satış noktalarına taşıma sırasında oluşuyor. Daha sonra tüketici tarafından şahsen ya da çevrimiçi olarak satın alma sırasında tekrar meydana geliyor. Tüketicinin ürünü atması, ürünün çöp sahasına götürülmesi ve hatta bazen yakılmasıyla son kez karbon emisyonu salmış oluyorlar.
Kullanılan malzemenin türü de önemli. Tüm tekstil ürünlerinin yaklaşık %63’ü petrokimyasallardan türetilir, bu da yenilenemeyen bu malzemelerin çıkarılması ve üretilmesi sırasında önemli miktarda karbon salındığı anlamına gelir. 4
Su Kirliliği
Karbondioksit kirliliğine ek olarak bu giyim eşyaları deniz kirliliğine de yol açar. Sentetik kumaşlardan yapılan giysiler mikroplastik içerebilir. Bunlara genellikle çevre dostu bir çözüm olarak tanıtılan geri dönüştürülmüş su şişelerinden yapılan kumaşlar da dahil. Bu eşyalar yıkandığında ya da bir çöplükte bekleyip yağmura maruz kaldığında küçük plastik parçaları atık su sistemlerine karışır ve sonunda okyanusa ulaşır.
Çalışmalar plastik liflerin deniz hayvanlarının midesine girebildiğini ve bunların arasında deniz ürünleri olarak tükettiklerimizin de bulunduğunu gösteriyor. Environmental Science and Technology‘de yayınlanan bir çalışma sentetik bir giysinin çamaşır makinesinde tek bir sefer yıkama sırasında ortalama 1.900’den fazla lif dökebileceğini buldu. 5
Kumaşları renklendirmek ve sabitlemek için kullanılan boyaların ve kimyasalların çoğu hem işçiler hem de çevredeki doğal ortam için oldukça toksiktir. Az gelişmiş ülkelerdeki birçok fabrikada uygun güvenlik ekipmanı, havalandırma ve yok etme mekanizmaları yoktur. Genellikle atık suyu yakınlardaki nehirlere boşaltarak insanlar ve hayvanlar için tarımsal ve içilebilir su kaynaklarını kirletirler.
Pamuk üretimi de aşırı su yoğunlukludur. Geleneksel yetiştirme yöntemlerinde büyük miktarda pestisit kullanır. Pamuk yarı atılabilir giysilerde kullanıldığında üretimin çevresel maliyeti önemli ölçüde artmaktadır.
Güvensiz Çalışma Koşulları
Bu kadar ucuz giysiyi bu kadar hızlı bir şekilde üretebilmek için, çoğunlukla etik olmayan üretim yöntemleri kullanılıyor. İşçiler fabrikalarda genellikle düşük ücretler karşılığında uzun saatler çalışıyor ve çalışma koşulları güvenli değil. EcoWatch çoğu yerde çocukların çalıştırıldığını ve temel insan haklarının ihlal edildiğini bildiriyor. Çalışanlar yakıcı kimyasallara ve boyalara maruz kalabiliyor ve herhangi bir güvenliğin olmadığı tehlikeli durumlarda çalışabilirler. 6
Nisan 2013’te Bangladeş’in Dakka kentindeki Rana Plaza giyim fabrikasında yaşanan faica 1.132 kişinin ölümüne ve 2.500 kişinin yaralanmasına neden olurken “gelişmiş” dünyanın büyük bir kısmını uzaktaki giyim işçilerinin koşulları konusunda uyardı. Fabrikada yaşanan çökmeden önce binanın sağlamlığına ilişkin güvenlik endişeler artmıştı. Buna rağmen ABD ve Avrupa’daki moda devlerinden gelen hızlı teslimat taleplerinin oluşturduğu yüksek baskı nedeniyle işçiler işe geri dönmeye zorlanmıştı. Bu olay alışveriş yapanların hiç değilse bir kısmının kıyafetlerini gerçekte kimin ürettiği üzerine düşünmeye zorladı.
Hızlı Modaya Alternatifler
Hızlı modaya alternatif yavaş modadır. Eko tekstil danışmanı ve yazar Kate Fletcher tarafından ortaya atılan bu tabir etik, sürdürülebilir, kaliteli giysiler satın almakla ilgili. Trendleri kovalamaktan vazgeçip kaliteyi, pratikliği, klasik güzelliği ve etik üretimi benimsemeye doğru zihinsel bir değişim gerektirir.
Fletcher “Yavaş moda tekstil ve giyim sektörü için farklı ve daha sürdürülebilir bir geleceğin bir yansıması ve işlerin çalışanlara, çevreye ve tüketicilere eşit ölçüde saygılı bir şekilde yapılması için bir fırsat. Böyle bir gelecek sadece bir giysi uzağınızda” diyor. 7
Alışveriş yaparken nicelikten çok kaliteyi ve trend olmaktan çok zamansızlığı göz önünde bulundurmaya çalışın. Ürünün uzun süre dayanıp dayanmayacağına ve onu giymeye devam etmek isteyeceğiniz kadar şık kalıp kalmayacağına bakın. Ayrıca alışveriş yaparken üreticinin sürdürülebilir ve adil işçilik uygulamaları kullanıp kullanmadığını görmeye çalışın.
Yeni kıyafetler almayıp bunun yerine ikinci el ürünler satın almayı da düşünebilirsiniz. Bu tartışmasız en yeşil giyinme şekli, çünkü daha önce üretilmiş bir ürünü kullanıyorsunuz, onu çöplükten kurtarıyorsunuz ve yeni kaynaklara olan talebi azaltıyorsunuz. Birçoğu sadece kıyafetlere yeni bir hayat vermekle kalmayıp aynı zamanda hayır kurumlarına bağış yapan ikinci el mağazalarında harika ürünler bulabilirsiniz.
Onarmak, Bakımını Yapmak ve Bağışlamak
Sahip olduğunuz kıyafetlerin daha uzun süre dayanmasını ya da çöpe gitmemesini sağlamak için atabileceğiniz daha fazla adım var:
*Giysilerinizi yalnızca gerektiği kadar ve yumuşak bir deterjan kullanarak yıkayın, böylece ömürlerini uzatmış olursunuz. Lekelerle derhal ve doğru şekilde ilgilenin.
*Hasarlı ürünleri atmak yerine yırtıkları, kopmuş fermuarları ve kaybolan düğmeleri onarın. Bu onarımlar sizin beceri seviyenizin ötesindeyse size yardımcı olabilecek bir terzi bulun. YouTube da harika bir kaynak olabilir.
*Giymediklerinizi bağışlayın.
*Arkadaşlarınızla kıyafet alışverişi yapın.
Hızlı Moda
*Hızlı moda büyük miktarda atık ve karbon emisyonu üreten ucuz, trend ve seri üretim giysilerle karakterize edilir ve giysiler genellikle satın alındıktan kısa bir süre sonra çöpe gider.
*Hızlı modanın yükselişi birçok hızlı moda perakendecisinin güvenli olmayan koşullarda düşük ücretli işçi çalıştırması nedeniyle önemli etik endişelere yol açmıştır.
*Yavaş moda gibi alternatifler insanları kaliteli, uzun ömürlü giysiler veya ikinci el giysiler satın almaya teşvik eden etik, sürdürülebilir uygulamaları vurgular.
kaynaklar:
- “Textiles: Material-Specific Data.” US EPA.
- Beall, Abigail. “Why clothes are so hard to recycle.” BBC.
- “Circular Fashion – A New Textiles Economy: Redesigning Fashion’s Future.” Ellen MacArthur Foundation.
- Sandin, G. and Greg M. Peters. “Environmental impact of textile reuse and recycling — a review.” Journal of Cleaner Production, vol. 184, pp. 353-365. 20 May 2018. doi:10.1016/j.jclepro.2018.02.266
- Browne, Mark Anthony, et al. “Accumulation Of Microplastic On Shorelines Woldwide: Sources And Sinks.” Environmental Science & Technology, vol. 45, no. 21, 2011, pp. 9175-9179, doi:10.1021/es201811s
- Dwyer, Liz. “Will America’s Love for Cheap Clothing Doom the Sustainable Fashion Movement?” EcoWatch.
- Fletcher, Kate. “Slow fashion.” Ecologist.
yazı kaynağı: tree hugger
görsel: Ando International, Better Work Vietnam’a katıldığından beri çalışma standartlarında iyileşme kaydetti. Aaron Santos / ILO Asya-Pasifik / Flickr
